پذیرش یا رد یک حرف بدون دلیل خلاف فطرت انسان است

به گزارش خبرنگار مهر، حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمد باقر علوی تهرانی، کارشناس مذهبی به مناسبت ماه مبارک رمضان در مسجد امیر به سخنرانی پرداخته و در خصوص انسان از نگاه قرآن، گفت: شک، یکی از موارد افراط در حکمت است که بر دو نوع است.

وی افزود: یکی شک ابتدایی که آن تردیدی است که استدلال در آن نیست و هیچ اعتباری ندارد. این شک ویرانگر است. دیگری شک علمی که شخصی در مواجهه با یک امر مجهول مترصد می‌شود که آن را کشف کند و به آن علم پیدا کند، اما ضعف استدلال باعث می‌شود که نتواند به جواب قطعی برسد. این شک مانعی ندارد و سازنده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین علوی تهرانی درباره جهل مرکب، عنوان کرد: فرمایشی از حضرت عیسی (ع) است که می‌فرماید؛ من از درمان بیماری پیسی و بیماری لالی عاجز نیستم ولی آدم نادان را نمی‌توانم درمان کنم. در فلسفه می‌گویند کسی‌که دچار جهل مرکب است نادان است؛ زیرا نمی‌داند که نمی‌داند و خودش را بی‌نیاز از یادگیری می‌داند؛ لذا هیچ‌گاه به دنبال حق نمی‌رود.

این کارشناس مذهبی با بیان اینکه پذیرش یا رد یک حرف بدون دلیل، خلاف فطرت انسان است، اظهار کرد: هم از دیدگاه قرآن و هم فلسفه، انسان موجودی است که دارای دو ساحت جسم و روح است. جسم مادیت است و روح حقیقتی که به جسم اضافه شده است. ما از دیدگاه قرآن درباره انسان صحبت می‌کنیم که فرمود؛ ثمّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ، سپس او را با آفرینشی دیگر پدید آوردیم.
یعنی چیز دیگری را به او اضافه کردیم. ما درباره این حقیقت صحبت می‌کنیم.

وی در خصوص حاکمیت عقل، اظهار کرد: در جلسات قبل گفتیم که خداوند سه قوه در نهاد انسان قرار داده که وقتی به حد تعادل برسند، انسان قائم به قسط می‌شود. این سه قوه زمانی در نقطه اعتدال قرار می‌گیرند که تحت حاکمیت عقل قرار بگیرند. عقل همه حقیقت انسان است و مسئله حسابرسی در قیامت براساس عقل است.

حجت‌الاسلام والمسلمین علوی تهرانی با بیان اینکه در احادیث از عقل، به عنوان بنیان و اساس انسان سخن گفته‌اند، ابراز کرد: فردی نزد امام صادق (ع) درباره عبادت شایسته یکی از مردم صحبت کرد. حضرت پرسیدند؛ عقلش چطور است، جزای قیامت براساس کیفیت عقل است.

این استاد اخلاق با استناد به روایتی از امام صادق (ع) درباره جُنود عقل و جهل؛ بیان کرد: حضرت هفتاد و پنج خصوصیت برای عقل بیان فرمودند که از مهم‌ترین نسخه‌های سلوک انسان است. عبدالله بن سنان خدمت امام صادق (ع) گفت؛ ملک برتر است یا فرزندان آدم. حضرت به نقل از حضرت امیر (ع) فرمودند؛ خداوند خمیر مایه ملک را عقل محض قرار داد و هیچ عنصری از نفس در آن نگذاشت، حیوانات را فقط مبتنی بر نفس خلق کرد و عقلی در آن‌ها قرار نداد، اما در فرزندان انسان هم نفس و هم عقل قرار داده است. هر انسانی که نفس او تحت حکومت عقل قرار گیرد، از ملک بالاتر است و کسی‌که نفسش بر قوای بدن حاکم باشد، از حیوانات هم پایین‌تر است.

وی با اشاره به فرمایش دیگری حضرت امیرمومنان امام علی (ع) گفت: حضرت می‌فرمایند؛ خداوند به ملک فقط عقل داده و شهوت و غضب نداده است و به حیوانات فقط شهوت و غضب را داده است. شرافت انسان اینست که خداوند همه را به او داده است. اگر غضب و شهوت مطیع عقل شدند، از ملائک بالاتر است، زیرا به مرتبه ملک می‌رسد در حالی‌که منازع دارد.

این کارشناس دینی با بیان اینکه مرحله‌ای از مراتب انسان هست که به پایین‌تر از مرتبه حیوانات سقوط می‌کند. عنوان کرد: در سوره اعراف آیه ۱۷۹ خداوند فرمود؛ آن‌ها مانند حیوانات گمراهند، بلکه گمراه‌تر از حیوانات. چرا که گمراهی حیوانات در نرسیدن به مطلوب، بخاطر اینست که عقل ندارند، ولی گمراه‌تر بودن انسان به این جهت است که عقل دارد اما آن را تحت حاکمیت شهوت و غضب قرار داده است.